Begümşen Ergenekon*

1. Giriş

Bu araştırma, Antalya, İbradı ilçesi, Ürünlü köyünde, Doç. Dr. Çetin Göksu (ODTÜ)  önderliğindeki, Ürünlü Kültür Köyü Projesi çerçevesinde Antalya İl Özel İdaresi ve Ürünlü halkının onayı ve desteği ile gerçekleştirildi. Burası Batı Toroslar’daki konumu (850 metre), tarım ve hayvancılık merkezi olması, tarihi Çatalhöyük’e (M.Ö. 6000) yakınlığı (Keesing,1976: 99, Ergenekon, 2001), üretime elverişli iklimi, “düğmeli  evler” denilen özgün köy mimarisi, özgün kültürü, Altınbeşik Milli Parkı, anıtsal ağaçların da bulunduğu ardıç sedir ormanları, Üzümdere Vadisi ve içinde akan Manavgat Çayı, kardelen, siklamen, geyik otu, gelin düğmesi havaciva otu, sabun otu, kaz teresi, safran, çiğdem, dağ lahanası gibi endemik bitkilerle dolu zengin florası ve yaban domuzu, boz ayısı, dağ keçisi, tilkisi, vaşağı, tavşanı,yılanları vb. olan zengin faunası nedeniyle incelenmesi, belgelenmesi, korunması gereken bir “Kültür Köyü”dür (Göksu, 2010: 24). Köyün 1921’deki adı ise Unulladır (Gedik, 2008: 60).

2. Yöntem

Ürünlü Kültür Köyü projesinde, sosyal antropolog ve sosyolog olarak yer alan yazar; Harris’in (2001) kültürel maddeci, “toplumsal yaşantının, sadece, insanın dünyevi varlığından kaynaklanan sorunlara gösterdiği tepkiden ileri geldiği” savı doğrultusunda; üremek ve üretmek için gerek duyduğu gücü karşılayabilmesi için, besini nasıl kültürce kabul edilir yemekler haline getirdiğini; sosyal antropolojik yöntemler olan katılımcı gözlem, mülakat ve fotoğraflama yoluyla inceleyerek, gerekli verileri toplamıştır. Bu bağlamda Ürünlü’de yetişen ve yenilebilir olan malzemelerden yapılan yemek öğünlerini, yiyecek işleme ve saklama yöntemlerini, toplumsal yaşantının gerektirdiği etkinliklerdeki ikram ve ziyafetleri, rahatsızlıkları sağıltma yollarını, doğum ve ölüm sırasında kullanılan yiyecek malzemeleri incelenmiş ve aşağıda sunmuştur.

3. Bulgular ve Değerlendirmeler

3.1. Konum ve Konut

Ürünlü (850 metre) Batı Toros dağlarında, Antalya’ya bağlı bir orman köyüdür. Tarımsal alanlara ve yaylalara yaya, eşek, katır veya atla ulaşılır Köyün başlıca yaylaları güneyde olup sırasıyla Katrancı/Kışla Yaylası (1200 metre), Moyis Yaylası (650 metre), Irmak Kıyısı’dır (400 metre). Katrancı yaylasına, Mart ayında arpa ve süpürge darısı ekilir. Yaylalarda ayrıca mısır (büyük darı, akdarı), susam, kavun ve karpuz, bağlarda üzüm, diğer meyve sebzeler ise, eğimden dolayı teraslanmış bahçelerde yetiştirilir (Ergenekon, 2010). “Düğmeli Evler” adıyla bilinen geleneksel konutların her odasında, ahşap işlemeli bir davlumbazla baca çıkışı örtülmüş, bir “ocak” bulunur. Gerektiğinde odun ateşinde ısınmak, gerektiğinde ise yemek yapmak için kullanılır. Ancak yine de her evin mutfak olarak kullanılan bir odası vardır. Eskiden taşınarak giderilen su ihtiyacı, evlere su tesisatlarının 1977’de döşenmesiyle giderilmiştir. Artık çoğu evde ocaklarının içine birer kuzine sobası yerleştirilmiş, borusu da, davlumbazın içinden bacaya verilmiştir. Kuzineler hem pişirmek, hem fırın, hem de kışın ısınmak için kullanılır. Ürünlü’de “tandır” bulunmaz. Evlere 1974’te döşenen elektrik tesisatları sayesinde yeni fırınlar kullanılmaya başlamıştır. Mutfaklardaki “tel dolapları” ile “kuyuların” soğutucu olarak kullanılmasının, eskiden kar kuyularından elde edilen buzun ve ondan yapılan “karlama” adlı meyve şuruplarının modası çoktan geçmiştir. Onların yerini buzdolapları, elde bulaşığın yerini ise bulaşık makinaları almaktadır.