Zümrüt Nahya

Ülkemizde günümüze kadar yapılan çalışmalar sonucu ortaya çıkan özel günler çok çeşitlilik göstermektedir. Bu kadar çok çeşitlilik konumuzun dağılmasına neden olacağından bir sınırlama yapmak gereğini duyduk. Bu sınırlamada; genelde yaygınlık gösteren bazı özel günler ve yalnızca bazı yörelerimizde görülen özel günler yer almaktadır. Asıl konumuz olan yemekleri de bu özel günlerde aradık.

Kendimizce tespit edilen bu özel günleri bir sınıflandırmaya soktuk, konumuzu da bu sınıflandırmaya göre inceledik.

İncelememizde özel günlerde yapılan, yenen, ikram edilen, dağıtılan yemeklerin yalnızca neler olduğunu, neden o günlere özgü olduklarını, beklenen sonuçları, olması istenen arzuları ele aldık ve bazı sonuçlara varmaya çalıştık.

Sınırlı özel gün yemeklerini aktarmaya çalıştığımız bildirimizde bu yemeklerin nasıl yapıldığını yani tariflerini vermemiz çeşitlerin çok fazla olması nedeniyle mümkün olamamıştır. Aslında yararlanılan kaynaklardan da bu tarifleri elde etmek mümkün olamamıştır.

Yemeklerini inceleyeceğimiz özel günleri şöyle bir sınıflandırmayla ele aldık:

1- Dini Bayram ve Özel Günler

a) Ramazan (Şeker Bayramı)
b) Kurban Bayramı
c) Muharrem Ayı (Aşure Ayı ya da Günü)
d) Kandiller

2- Mevsimlik Bayram ve Özel Günler

a) Hıdrellez
b) Nevruz
c) Kiraz Bayramı
d) Yoğurt Bayramı
e) İlin Ayın Ahırı
f) Koç Katımı
g) Çiğdem Pilavı

3- Evlenme

a) Söz Kesme
b) Nişan
c) Nikâh
d) Gelin Hamamı
e) Kına Gecesi
f) Düğünün Diğer Geceleri
g) Gerdek Gecesi

4- Sünnet

5-Yağmur Duası

Tek tek bu özel günleri ele alıp inceleyerek yemeklerin durumunu açıklayalım.

1- Dini Bayram ve Özel Günler

a) Ramazan (Şeker) Bayramı:

Misafire mutlaka şeker ve tatlı ikram edilmektedir. Kahve, bulunduğu zaman yaygın bir ikram içeceğidir. Misafire ikram etmek ve evde yenmek üzere çeşitli tatlılar yapılmaktadır. Aydın ve Muğla’da Kalburabastı ki bazı yörelerimizde hurma tatlısı olarak bilinir, Baklava, kadayıf, un kurabiyesi şeker bayramında yapılan tatlı türlerindendir.

Bunların dışında bayram süresince yenmek üzere her gün yapılmayan ağır yemeklerde şunlardır; tavuk ya da hindi dolması suyuna çorba ve pilav, göveç, etli nohut, buğday, et fasulye karışımı yapılan keşkek, çeşitli börekler.

b) Kurban Bayramı:

Esas olan kesilen kurbanın etinden yapılan yemeklerdir. Bazı yörelerimizde kurbanı kesen kişi kurbanın böbreklerini ya da ciğerini mutlaka yemektedir. Bunun dışında ilk gün kurban etinden kavurma yapıp yemek en yaygın bir gelenektir. Kurban etinden yapılan kavurmanın yanı sıra başka yemeklerde yapılmaktadır. Mumbar dolması Gaziantep’te özellikle yapılan bir yemektir.

Kurbanın kuyruk yağından hemen helva yapılmakta ve ilk yemekte de yenmektedir. Bu tatlının dışında gerdan tatlısı, zerde bu bayram için yapılan tatlılar arasında başta gelmektedir.

Misafire kurban bayramında, şeker bayramında yapılan ikrama benzer ikramlar yapılmaktadır.

c) Muharrem Ayı (Aşure Ayı ya da Günü):

Muharrem ayında Aşurenin mutlaka pişirilmesi bu aya Aşure ayı da denmesine neden olmuştur. Muharrem’in 10,11. gününe kadar Aşure mutlaka pişirilip, konu komşuya dağıtılmakta, gelen misafirlere ikram edilmektedir. Özellikle kurban kesenlerin aşure pişirmesi gerekmektedir.

Nuh tufanı ile ilgili bir yanı olduğu yaygın olarak söylenen aşure’nin içine konan malzemeler il’den il’e, yöreden yöreye değişiklikler göstermektedir. Bazı yörelerimizde Kurban’ın kuyruk yağından, Zonguldak ili, Devrek ilçesinde de etinden bir parça saklanarak Aşure pişirilirken içine atılmaktadır.

Denizli’de aşure pişirildiğinde yanında keşkek de pişirilmekte yakınlara aşure ile birlikte keşkek de dağıtılmaktadır.

Nevin Halıcı’nın Uşak’ta tespit ettiği duruma göre “Üç Tencere Daveti” yapılmakta, bu davette çorba, et ve pilav yendikten sonra üzerine aşure ikram edilmektedir.
Aşure, Muharrem ayının dışında da yapılan bir tatlı türümüzdür. Trakya’da gerdeğin ertesi günü oğlan evinde verilen “Güvey Yemeği”nde Aşure mutlaka bulunur.