Nevin Halıcı

Orta Asya’da göçebe hayatı yaşayan Türklerin yiyecek ve yemek kültürleri hakkındaki bilgiler kısıtlıdır ve tahminlere dayanmaktadır. Göçebe yaşamına uygun olarak Orta Asya’da Türklerin koyun eti, at eti; buğday ve mamullerinden yapılan açma börek ya da diğer hamur işleri; süt, yoğurt vb. süt mamullerini kullandıkları belirtilmektedir. İçtiklerininse kımız ve ayran olduğu öne sürülmektedir (Halıcı 1989:9).

Çince “Man too” sözcüğünden geldiği ileri sürülen mantı (Ögel 1978:385), tatar böreği, kalakay, katlaşıklı kabote (katmerlı börek), çiğ börek gibi açma hamurlar, tarana (tarhana) vb yiyecekler Orta Asya kökenlidir, denilebilir (Gülersoy 1982:199).

Eldeki bulgulara göre İslam öncesi Türklere ait ilk yazılı kaynaklardan biri olan Orhun Yazıtları’nda Türk Mutfak kültürüyle ilgili ilk yazılı bilgilere rastlıyoruz. Önce Strahlenberg’in sözünü ettiği, sonra Thomson ve Radloff’un bilim dünyasına kazandırdığı, Göktürklere ait bu yazıtlarda, Bilge Kağan’ın ölen kardeşinin yas töreni için konuklar davet edildiği ve ölü yemeği verildiği belirtilir. Aynı yazıtlarda iki Türk yiyeceği yazılıdır. Bunlar geyik ve tavşan etleridir. Tok, aç, aş, azuk vb. de Orhun Yazıtları’nda bulunan yiyeceklerle ilgili ilk terimlerdir (Ergin 1970:125). Göçebe bir kavim olan Türkler, Orta Asya’da geçimlerini avcılıkla sağlıyorlardıysa da D’ohsson 18. Yüzyıl Türkiye'sinde Örf ve Âdetler kitabında (s. 27) bu durumun değiştiğini şöyle anlatır: “Üstelik içlerinden çoğu hayvana karşı fazla şefkatlidir. Bu bakımdan hükümdar olsun, devlet büyüğü olsun, avam olsun aralarında fazlaca av meraklısına rastlanmaz”.