Mutfak Terimleri Sözlüğü

Mutfak Terimleri Sözlüğü

Ara:

Kelime	Açıklama
Açmak	1.Daha az koyu hale getirmek.”yoğurdu su katarak açacaksın.” 2. Özellikle hamur pazılarını oklava vasıtasıyla yufka haline getirmek.”Mantı için biraz hamur açacağım.”
Ab	Su.
Ağda	Şekerin az suyla kaynayarak koyulması.
Ağdalaşmak	Ağda haline dönüşme durumu.”Şerbeti kaynatarak ağdalaştıracaksın.”
Ağıd	Şurup.
Ağız	Doğumdan sonra ilk sağılan koyu inek sütü.
Ağız	Defa, kez, kere, sefer, yol. “Bu fırın günde on ağız ekmek çıkarır.”
Ağız dolusu	Ağzın alabildiği kadar.
Ak	Ayran.
Akıt	Kaynatılarak koyulaştırılan pekmez. Yumurta ile yapılan bir tür krep.
Aktaraç	Saçta pişen ekmek ya da börekleri çevirmeye yarayan alet.
Alazlamak	Bazı yiyeceklerin yüzünü alevden geçirmek.
Alevde pişirmek	Bazı yiyeceklerin ateşin ışık vererek yanması durumundaki pişirme şekli.
Aluça	Bir çeşit erik.
Anar	Nar.
Anber	1. Ana balığın bağırsaklarında toplanan yumuşak kül renginde bir madde; 2. Güzel koku.
Anık	Nane.
Anik	Yağ ile soğanın kavrulması.
Anuğ	Kokulu ot.
Arpacık soğanı	Küçük soğan.”Salataya arpacık soğanlarından koyarsan daha lezzetli olur.”
Artımlı	Pirinç gibi bazı besin maddelerinin piştiği zaman şişerek miktarının artmış gibi görünmesi.
Aşçıbaşı	Aşçıların reisi.
Aşılamak	Soğuğa sıcak, sıcağa soğuk su katmak.
Aşlık	Erzak deposu, kiler.
Aşma	Bakırdan yapılmış silindir şeklinde kova.
Aşyağı	Tereyağı.
Avcarlamak	Ovmak, yoğurmak. ”Salataya koyacağın soğanın acısını almak için avcarlayacaksın.”
Avkırmak	Ovmak.
Ayvan(=Eyvan)	Binaların ikinci katında, anbar önünde sebze ve meyve kurutmaya mahsus ve önü balkonlu yazlık ev.
Börttürmek	Sebzeleri yağda, suda ateş üzerinde bir süre tutarak yumuşatmak.Kuru ısıda bir süre tutarak yumuşatmak.
Ba’dehu	Ondan sonra.
Badya	Ağzı geniş yayvan ve sığ toprak kap.
Bağ	Demet, bağlam: Ekin bağı, ot bağı.
Bağlam	Demet. “Bir bağlam dereotu yeter.”
Bağlamak	Salçayı koyulaştırmak için yumurta, un vb. şeyler ilavesiyle karıştıra karıştıra uygunlaştırmak, gereğince kıvama getirmek.
Bahar	Daha çok tatlılarda kullanılan tarçın, karanfil vb. baharat türleri.
Bahdeniz	Maydanoz.
Bakliyat	Bakla, kuru fasulye, nohut gibi taneli sebzelere verilen genel ad.
Bakraç	Kulplu bakır kap; su bakracı; tulumba bakracı.
Bal	Şerbet, şurup.
Banadura	Domates.
Bardak	1.Kulplu ve emzikli toprak su kabı. 2.Kimi kez bu kapak ve tabak la birlikte kulplu içki kadehi, maşrabası. 3. Bugünkü anlamda bardak.
Bardak dolusu	Bardağın silme alabileceği miktar.”Bir bardak dolusu zeytinyağını tavaya dökeceksin.”
Basmaca	Kayısı kurusu.
Bastı	Patlıcan veya kabakla yapılmış bir yemek.
Bastık	Pestil.
Baş	1.(İnsan, hayvan ve kimi nesnelerin sayımında kullanılan) tane: On baş sığır;bir baş soğan. 2.Dilim: Bir baş peydir ver. 3.Ölçüde, tartıda tahminin üstünde çıkan kısım.
Batman	Miktarı yer yer değişen eski bir ağırlık ölçüsü.”Helva karmak için bir batman yağ gerekiyor.”
Beden	Bakır küçük sahan.
Bezm	İçkili, eğlenceli meclis, dernek;
Binlik	Bin dirhemlik; bir dirhem sıvı alan/şarap, zeytinyağı vb.) büyük şişe.
Biti	Bir çeşit dikenli ot.
Boğça (Bohça)	Uçları bir yere getirilmiş dört köşe bir sargı, büyük çıkın.
Boğum	(Pastırmacılıkta)bir çift sucuk.
Borani	1.Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde üzerine yoğurt dökülen yemekler için kullanılır. 2.Yoğurtlu mantı tatar yemeği.
Bostan	1.Sebze bahçesi. 2.Kavun, karpuz.
Boza kıvamı	Sıvı türünden yiyecek maddelerinde koyu ve bulanık olma hali.”Üzerine biraz da un ekleyerek boza kıvamına getirilir.”
Bozartma	Etin ilk piştiği an.
Bozbaşı	Etli yemek;nohutlu et yemeği.
Cüra	Yudum.
Cenge	Üzüm, hurma salkımı.
Ceviz boyu	Ceviz büyüklüğünde hamur topağı.
Cezve	Genellikle kahve pişirme aracı olan cezve, halk mutfağında ölçü birimi olarak. da kullanılmaktadır.”Bir cezve sütü üstüne döküver.”
Cımbıt	1.Üzüm salkımı. 2.Üzüm salkımındaki küçük salkımcıklar.
Cıngırtma	Un, yağ, yumurta ile kavrulmuş kahvaltılık.
Cıvık	Fazla suya karıştığı için biçimini koruyamayacak kadar sulanmış hamur.
Cıvıl peynir	Yağsız olduğu için bir adı da dinsiz olan Erzurum’a özgü beyaz tel peyniri.
Curu	Sulu.
Curultmak	Sulandırmak.
Çömçe	Kepçe, büyük tahta kaşık.
Çüt	Çift.
Çakılmaz	Üzerine yoğurt ve bal katılan tereyağlı omlet.
Çamçak	1.Camdan su kabı;büyüğü matsala. 2.Tahta kepçe. 3.Tahtadan bir su kabı ya da tahtası.
Çanak	Topraktan yapılan ve fırında pişirilen her türlü kaplar;bilinen toprak tabak;yassı kap;göveç, kase tas.
Çay kaşığı	Çaya şeker katıp karıştırmak için kullanılan genellikle standart ölçüde kaşık çeşidi.” İçine bir çay kaşığı limon damlatacaksın.”
Çedene	Kendir, kenevir tohumu.
Çelem	Şalgam.
Çengel	Ağaç ya da metalden yapılmış yiyecek askısı.
Çeper	1.Çit. 2.Sebze bahçesi.
Çerpleme	Haşlanmış etin salçalı; yağda pişirilmesi.
Çevirme	Kuzu, oğlak gibi hayvanların şişte, kor ateş üzerinde çevrilerek pişirilme şekli.
Çıkın	Sofra bezi.
Çırpmak	Yumurta, yoğurt vb besin maddelerini bir başka aygıt vasıtasıyla özemek.
Çimcik	Baş parmakla işaret parmağının ucu arasına alınabilen miktar. “Bir çimcik tuz.”
Çimdik	Başparmakla işaret parmağı arasında tutulabilecek kadar.
Çintmek/ Çentmek	Çok ince ve çok küçük doğramak.
Çirtmek	Çok ince ve küçük doğramak.
Çitmik	Bir üzüm salkımının ayrıldığı küçük kollarından her biri;ufak ufak salkımlar, cımbıt.
Çokal	Kaba ve kalın sırlanmış toprak kap.
Çorba kaşığı	Çorba içmek için kullanılan, tahta, metal vb. kaşık çeşidi.
Çortti	Lahana turşusu.
Döğme	1.Döğülüp kabuğu çıkarılmış buğday. 2.Kepeği alınan pilavdan yapılan yemek.
Dönderme	Mayasız hamurdan yapılan ve yağda kızartılan pide.
Dörek Otu	Dere otu.
Döş	Göğüs, bağır;kucak;vardon;karın boşluğu;kaba et.
Dövmeç	Yağda kızartılmış pestil.
Dübek	Dibek.
Düğürcek	Bulgurun en ufak cinsi.
Dürüm	Bükülmüş ya da kıvrılmış nesne ya da yiyecek; dürülüp tomar edilmiş yiyecek ya da nesne.
Düşük	Ekmeğin yarısının tandırda kalması.
Düven	Harmanda ekinlerin sapı ve tanelerini ayırmak için kullanılan, önüne koşulan hayvanlarla çekilen, altında keskin çakmak taşları bulunan kazık biçiminde araç.
Dağar	Omuza ya da sırta takılır büyük deri torba.
Dağarcık	Omuza ya da arkaya takılan deri çoban çantası.
Dahan	Dehan, ağız.
Dalak	1.Petek, bozulmamış bal peteği, kovanın yanlarındaki küçük beyaz bal peteği. 2.Doğranmamış peynir parçası. 3.Tekerlek biçiminde kaşar peyniri.
Damacana	Binlik; çevresi hasırlı büyük karınlı şişe.
Damla	Sıvı besin maddelerinde küçücük bir yuvarlak durumunda düşen miktar.
Daraklı	Etin fileto kısmı.
Darp	Karın zarı.
Davar	Koyun ve keçi.
Debe	1.Dibi yuvarlak, ağar-devrilmez bir tür bakraç;bal, yağ çömleği, cıva bardağı. 2.Ağzı dar, altı geniş kapaklı yağ kabı. 3.Sıvılar için kullanılan yuvarlak ve yayvan dipli kap.
Değirmen	Kahve biber vb. çekmek için el değirmeni
Deleme	Yağı alınmış, çiğ sütten yapılan peynir.
Demet	Bir türden olan nesnelerin bir araya getirilip bağlanmışı; deste; biçilmiş ekin destesi; ince odun ve çalı demeti; buğday demeti; çiçek demeti.
Demlemek	1.(çayı) Kaynar suyun içine attıktan sonra renk ve koku vermesi için bekletmek.”Çok demli çay dokunur.” 2.Pilavın piştikten sonra kıvamına gelmesi için beklemesi gereken zaman.”Pilavı pişirdikten sonra bir süre dinlendireceksin.”
Denk	1.Bir hayvan(deve, at, katır, eşek) yükünün yarısı. 2.Bir hayvan yükünü dengede tutan iki yarısından her birisi.
Deste	1. Demet, bağ, top, tutam. 2.Yirmi dörtlük kağıt paketi.
Desti	Topraktan yapılmış kulplu su, şarap vb.kap.
Dığan	Yağ tenceresi.
Dıkılmak	Tıkınmak, yemek yemek.
Dıkım	Bir seferde ağza alınabilecek miktarda besin maddesi.
Dıska	Tutam.
Dibini kaplayacak kadar	Yemek pişirilecek kabın alt yüzünü kaplayacak ölçüde yağ, su veya besin maddesi.
Didmek	Didiklemek.Pişirilen etleri çekiştire çekiştire parçalayarak ufaltmak.
Dilim	1.Özellikle ekmekleri uzunlamasına kesme şekli.”Dilimlenmiş ekmeklerin üzerine çemenli suyu gezdiriniz.” 2.Bir nesneden dil uzunluğunda kesilmiş olan dar parça:Ekmek dilimi. 3.Kimi meyvelerin içinde kendiliğinden bölünmüş olan parçalar: Mandalin, portakal dilimi.
Dirgit	Buğday, nohut, mısır vb. tahılların haşlanarak üzerine ceviz, haşhaş vb. konarak yenmesi. Diş hediği.
Diş	Dişe benzeyen nesneler için kullanılır. Bir çok sebze ve meyvenin her bir iri çekirdeği için de kullanılır. Sarımsak dişi vb.
Divlek	Kavun.
Doğramak	Çeşitli besin maddelerini keserek küçük parçalara ayırmak.
Dondurmak	Bazı yiyecek maddelerini soğutarak katı duruma getirmek.
Doyumluk	Doyacak miktarda olan.
Dudak payı	Bardak ya da fincan gibi kapları, ağza kadar doldurmayıp 3-4 mm derinliğinde boş yer bırakmak.
Efir yüfür	Ot dalları.
Eğiş	Kesecek, kesmeye yarayan alet.
Ehl-i keyf	Keyif ehli.
Ekmek	(eylem olarak): Yiyecek ve içeceklerin üstüne tuz, biber vb. baharatları serpmek. “Cacığın üzerine nane ekeriz.”
Ekşili	Turşu.
El	1.Bir elin kavrayacağı miktar. 2.Bir el: Beş tane: yüz el bamya.
El ayarı	Halk mutfağında yemeklerin çağdaş ölçülere göre değil, önceki deneyimlere göre pişirilmesi.”
El bastımı	Bir ele sığabilen, bir avuç, bir tutam.
Elpeze	Deste, demet.
Elvan	Rengarenk, alacalı.
Erişte	İnce kıyılmış, kurutulmuş hamur.
Eşki	Ekşi.
Etli hangel	Mantı.
Etmek	Ekmek.
Eysıran	Hamur işlerinde kullanılan alet.
Ezmek	Besin maddelerini baskı altında şekil değiştirtmek.
Fasla	Büyük parça et.
Ferfene	Ortaklaşa yapılan yemekli içkili toplantı.
Fetir	Kalın ekmek.
Fıçı	Badya, tekne, varil.Uzunluğuna kesilmiş tahta parçalarından yapılan ve üzerine ağaç ya da demir çember getirilen kap.
Fındık içi	İçi fındık büyüklüğünde besin maddelerini belirlemek için kullanılır.
Fincan	Kahve ya da çay içilen kap.
Firik	1.Taze. 2.Olgunlaşmaya başlayan tahıl.
Fiske	Parmaklardan birinin ucunu baş parmağın başına iliştirip birden bire ileriye fırlatarak yapılan vuruşla dağıtılan miktar.
Fişek	25 gram ağırlığında fişek biçimi tütün paketi.
Fokurdayıncaya kadar kaynatmak	Fokur, fokur ses çıkararak pişirme.
Furun	Fırında bir ağızda çıkarılan ekmek.
Futa	İki dibinden açık, pazara üzüm götürmeye yarayan varil;üzüm varili.
Göbelek	Bir çeşit yenilebilen mantar.
Gömeç	Ebegömeci.
Göynük	Ufak kap;deveden süt sağılan torba, süt tulumu;süt tuluğu;kıl yoğurt torbası.Arpa torbası anlamına da gelir.
Göz ayarı/kararı	Halk mutfağında standart ölçü birimleri yerine daha önceki deneyimlerden kazanılan ölçme şekli.
Göz göz oluncaya kadar	Pilav gibi bazı yemekler piştikten sonra üzerinde göz büyüklüğünde deliklerin oluşması.
Güğüm	1.Bakır desti; musluklu güğüm; asma güğüm; sahlepçi güğüm; şerbetçi güğümü; 2.Bakır su ibriği.
Güvey Yemeği	Antalya’da düğün günü oğlan evinin verdiği yemek: Terbiyeli pirinç çorbası, etli fasulye veya patates, üzeri etli pilav, keşkek, irmik helvası zerdeden kuruludur.
Gabartlama	Mayalı hamur ile yapılan kızartma.
Gavurga	Kavrulmuş buğday, mısır, arpa.
Gece Yemeği	Isparta’da ölü için ilk senesi içinde bir davet yemeği. Bu yemekte kabune atıldığı gibi ölünün sevdiği yemekler de yapılabilir.
Gelin Alıcı Yemeği	Kütahya’da düğün günü oğlan evinde yapılan yemek.
Gelin boğan	Bulgurun en ufak cinsi (düğürcek).
Gelince	Mayalanınca.
Gendime	Dövme de denilen aşurelik buğday.
Gerdel	Konağın geniş ve boysuz olanı; süt ya da benzeri nesneler koy - maya, hayvanlara yem vermeye yarayan kova biçiminde tahta kap.
Gerin	Lezzetsiz acı su.
Gezdirmek	Bir şeyin üzerinde dolaştırarak dökmek.
Giliç	Ekşili, terbiyeli köfte.
Giliş	Pütürlü.
Golot	Ocakta ve tandırda yapılan yemek.
Guşhane(=Guşgana)	Tencere.
Guymak	Mısırla yapılan yemek.
Hörre	Unla yapılan bir çorba.
Hörre aşı	Un kavurması yemeği.
Höşmerim	Et ve yumurta ile yapılan bir çeşit yemek; peynir helvası.
Habbe	Tahıl tanesi (lokma anlamına da kullanılır).
Hafif ateş	Yiyecekleri az ateşte pişirme şekli.”Pilavı hafif ateşte yapacaksın.”
Halka çekmek	Soğanın halka halka doğranması şekli.”Soğanı halka çevirerek doğrayacaksın.”
Hangel	Mantı.
Haral	Büyük çuval.
Harar	1.Pek büyük meşinli çuval, kıl çuval. 2.Büyük sepet ya da küfe.
Harlı ateş	Harıl harıl yanan ateş.
Harman	1.Döğülmüş tahıl yığını. 2.Döğülmüş fakat henüz samandan ve kavuzdan ayrılmamış tahıl yığını.
Harmut	Sıcak suyu ılıştırmak için ayrılan soğuk su.
Harnup	Keçi boynuzu.
Harşo	Mısır unu ve soğandan yapılan bir çeşit yemek.
Haside	Un, şeker ile yapılan, üzerine tereyağı dökülen tatlı.
Hasta	Pekmezle yapılan helva.
Hasuba	Şekerli kaymak.
Hasuta	Mısır unu, pekmez, yağ ve nişasta ile yapılan bir çeşit yemek.
Haşgeç	Haşhaş.
Haşıl	Yumurta ve unla hazırlanan bulamaç.
Haşil	Bulgur yemeğinin sulusu.
Haşlanıncaya kadar	Kaynatıp ya da üzerine yakılmış yağ dökülerek pişirme şekli.”Haşlanmış yemekler ihtiyar içindir.”
Helim aşı	Keşkeklik, buğday ve baharatla yapılan aş.
Helise	İçi temizlenmiş hindi, ya da kuzu ile keşkeklik buğday yağ konularak hepsi eriyip bir kıvama gelinceye kadar pişirilen güç verici yemek.
Helke	İçerisinde süt, ayran vb. sıvı maddeler taşınan madeni kap.
Helpik	Yumuşak.
Helva Basmak	Helva yapmak.
Herle	Su veya yağa kavut dökerek kavrularak yapılır.
Hernub	Keçi boynuzu yemiş.
Hevenk	Birçok salkımlardan yapılan askı;uzun bir deyneye bağlanmış üzüm, elma, armut vb. meyveler dizisi, demeti.
Heybe	1.Giyecek konacak iki torbalı hurç. 2.Atın eğerinden geçirilip eşya konan iki tarafı kese, eğer çantası. 3.İçinde gezginin eşyası taşınan bir büyük deri çuval ya da çanta.
Heybe gözü	Halk arasında bazı yiyecek. maddelerinin ödünç alımında kullanılır.Heybe gözünün alabileceği kadar.
Hıla	Yaygı, büyük örtü.
Hıngel	Mantı.
Hışik	Dut kurusu.
Hıtap	Kömbenin bir diğer adı.
Hızır gavutu	Buğdayın sac üzerinde kavrulup içine dut kurusu katılarak havanda dövülmesi.
Hon	Ekin biçerken, biçen kişilerin bir defada biçtikleri alana verilen ad.
Hon kesen	Ekin biçenlerin başında bulunan ve deste başı da denilen kişi.
Hoşaf	Kuru meyvelerle yapılan sulu yiyecek.
Hurç	Gönden ya da bezden büyük heybe.
Huş eylemek	Tatlı yapmak. İçki içmek.
Ilgar	Filiz, meyve ağaçlarında aşı için kullanılan sürgün.
Ilık	Soğukla sıcak arası.
Iskıran	Hamur işlerinde kullanılan bir alet.
İçim	Bir yudumla içilecek miktar.
İçimlik	Bir defada içilecek kadar nesne.
İçlemek	İç koymak
İki tıkırdayıncaya kadar	Pişirmede kaynama noktasına ulaşılınca çıkan sese göre pişirme ölçüsü.
İlistir	Süzgeç.
İlkyaz	İlkbahar.
İnce açmak	Hamur bezelerini oklavayla birkaç mm. Kalınlığında yayvanlaştırmak.
İnce bulgur	Taneleri ince, ufak bulgur. Bkz. Simit.
İnce Yemekler	Kütahya ve Aydın’da yapılan en özenli davet yemeklerine verilen ad.
İnehan	Çok yiyen, obur.
İri iri doğramak	Yiyecek maddelerini büyükçe parçalar halinde kesmek.“Türlü yapacaksan patlıcanları iri iri doğrayacaksın.”
İsot	Biber.
Kâse	Yayvan, cam, porselen ya da kristal, kapaklı, kapaksız, kulplu, kulpsuz kap: Çorba kasesi, hoşaf kasesi, tatlı kasesi, kaseli kaşık.
Köremez	Çiğ sütle yoğurt karıştırılarak pişirmeden yapılan yemek.
Kösültmek	Yağla soğanı öldürmek.
Köseği	Sac üzerinde pişen hamuru çevirmek için kullanılan araç.
Köttü	Köfte.
Küfe	Ağaç biçmesi çıta ve çemberden örme derin sepet, küfün;ağzı açık çit sepet: Ekmekçi, beygir, hamal, rençber, manav, kefesi.
Kül pagaçı	Saç içinde pişirilen çörek.
Külah	Tersine ehram biçiminde kağıttan kap: Çekirdek, leblebi, şeker külahı.
Külah şeker	Mevlidlerde dağıtılan hazırlanmış külah içindeki şeker.
Külek(güvlek)	Tahtadan yapılan, yarım fıçı biçiminde su kovası;sütün sağıldığı kova;yağ koymaya özgü ağaçtan yapılan kutu;kulplu kova, gerdel: Bal pilac, zerde yoğurt kabı.
Künar	Helva fıstığı.
Küncü	Susam.
Küp	Kulpsuz, emzikli, ağzı dar ve karınlı büyük toprak kap: Altın küpü sarap küpü, su küpü.
Küpçeğiz	Küçük küp.
Küpecik	Ufak küp.
Kürek	Ateş, kar, kül, toprak v.b nesneler almak için kısa ya da uzun saplı, düz ya da kenarlı tahtadan demirden yapılmış bir alet
Küt	Pişirilme tandıra düşen ekmeğe denir.
Kütük	Bir tür kovan.
Küzbere	Bir tür baharat.
Kadeh-i sahba	Şarap kadehi.
Kahve kaşığı	Kahve karıştırmak için kullanılan kaşık çeşidi.Kahve kaşığının alacağı miktar.
Kalbur	Tahılı samandan ayırmaya yarayan bu aygıt, ceviz gibi yemişlerin değişiminde kullanılır.”
Kalbur hurma	Kalbur üzerinde yuvarlanarak şekillendirilen hamur tahtası.
Kalıp	Bazı yiyecek maddelerinde parça anlamında. ”Bir kalıp peynir.”
Kamış	Sürahi.
Kangal	1.Büyük, bükülmüş ve toplanmış ip turası. 2.Yün çilesi. 3.Halka. 4.Sucuk gibi tekerlek biçiminde bükülmüş şeylerde parça.
Kap	İçine katı ya da sıvı herhangi bir nesne konulan, üzeri kapalı ve örtülü ya da açık, kapaksız, kulplu ya da kulpsuz araç. Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde farklı adlarla karşımıza çıkar: Boru, tüp, çamçak, çanak, çömlek, dağar, gerdel, kadeh, kase, kılıf, kırba, kova, leğen, lüle, mahfaza,
Kapama	Çanakta soğanlı etle birlikte, tavada pişirilen nohutlu etli pilav.
Kapama çanağı	Kapama yapmak için içerisinde et pişirilen toprak kap.
Karamıh	Bir çeşit böğürtlen.
Karmak	Toz halindeki besin maddelerini su ile karıştırarak hamur haline getirmek.”
Kartol	Patates.
Kaşığın burnu	Çay, tatlı ve yemek kaşığının uç kısmının alacağı miktar. “Şekeri kaşığın burnuyla dök.”
Kaşık	1.Bildiğimiz anlamda türlü büyüklükte kaşık. 2.Değirmencinin öğütme payı alarak aldığı ölçü.
Kaşkaval	Bir peynir çeşidi.
Kat	Tabaka; İki tabaka kağıt. Bütünüyle bir takım giyecek; Bir kat elbise;iki kat çamaşır. Derece, miktar: İki kat yapı. Çarpı, kere: Bir sayının üç katı vs. Büklüm: İki kat yün ipliği. Derece, mertebe: yedi kat el. Altı okka tahıl alan, silindir biçiminde, ağaçtan yapılmış bir tahıl ölçeği.
Kat kat döşemek	Üst üste yerleştirmek.”Yufkaların arasını yağlayarak kat kat döşeyeceksin.”
Katıklı çorba	Ayranlı çorba.
Kavurmak	Orta ateşte su katmadan pişirmek.
Kavut	İlaç olarak kullanılan kaynatılmış çiçek ya da bitki suyu.
Kayasa	İyi mayalanmış, sert ve ince tandır ekmeği.
Kaygana	Omlet.
Kaynar	Pişirilen yemeklerin ya da sıvıların hırıltılı bir ses çıkararak yüz kısmının oynar hale gelmesi. ”Kaynara batırıp çıkaracaksın.”
Kaysefe	Kayısı dut suda kaynar yağ konulur.
Kaysı	Yumurtanın olgun kaysı kıvamında pişme şekli.
Kef	Kaynayan et suyunun üzerinde biriken köpük.
Kelecoş	Doğranmış ekmek ya da yufka üzerine kavurma ve yağsız peynir koyarak yapılan yemek.
Keledoş	Pancar, mercimek, yoğurt veya kurutulmuş çökelekten yapılan yemek.
Kelem	Lahana.
Keliser	Sacda etin iyice kızartılması ile yapılan yoğurtlu yemek.
Kelle	Toprak ve yumru nesne: Bir kelle şeker;bir kelle peynir.
Keme	Bir tür orta büyüklükteki patates: Daha çok Güney Doğu Anadolu’da bulunur.
Kemis	Kevgir, süzgeç.
Kendini toplamak	Yemek malzemesinin pişirilerek belli bir kıvama gelmesi hali.
Kepçe	1.Tahtadan, bakırdan, demirden köpük alacak büyük kaşık, kepçe. 2.Çamçak vb. içi oyuk bir alet. 3.Bir kepçenin alabildiği kadar.
Kere	Eritilmiş yağ.
Kesik	Çökelek.
Kesikli İç	Aydın’da böreklere konulan çökelekli iç.
Kesmece	Pestil.
Kete	Yağlı yapılan ekmek.
Ketler	1.Kulpsuz, yavan sepet. 2.Küçük fundalık .
Keyveni	Aşçı.
Kırba	Gönden su taşımaya yarayan kap, meşin su tulumu.
Kırık	Çok az miktar, Ortadan bölünmüş bakliyat için kullanılır.
Kıvam	1.Kaynatılarak çok koyu ve yapışkan bir macun durumuna getirilen limonlu şeker eriyiği. 2.Koyuluk, arzu edilen şekil.
Kıyım	Kıyılmış, kesilmiş ya da iri iri parçalanmış bir tek miktar: “Bir kıyım tütün.”
Kıyma	Bıçak ya da özel makineden geçirerek ufaltılmış et.
Kıyye	Okka, dört yüz dirhem.
Kibrit çöpü gibi doğramak	Bazı besin maddelerini kibrit çöpü büyüklüğünde eşit parçalara ayırmak.
Kilinder	Tenekeden ya da çinkodan kulplu iki okkalık bir kap.
Kilit et	Etin bütün halinde pişmesi.
Kişmiş	Çekirdeksiz üzüm.
Kitirig	Tandırın duvarda kalan incecik kısmı.
Kitlama çay	Şekeri ısırarak ya da ufaltılmış şekerleri ağızda eriterek içilen çay.
Kitlamak	Isırmak.
Kolakas	Turpa benzer bir bitki.
Korova	Üzümden yapılan ekşili içecek.
Koruk ekşisi	Koruk suyu.
Kot(god)	Tahtadan çevresi çemberli tahıl ölçüsü.
Kova(koğa)	Demirden, çinkodan, meşinden, tahtadan, tenekeden kulplu taşınır kap.
Koyulaştırmak	Kıvamlı hale sokmak.
Koz	Ceviz.
Kulak memesi	Kulağın yumuşak ve kıkırdaksız olan alt ucu kıvamındaki hamur.
Kupa	Kadeh, bardak, kase.
Kuru	Sulu karşıtı.”Kuru kayısı.”
Kurut	Yoğurt süzmesinden kurutularak yapılabilir.Kışın ezilerek çorbalara katılır.
Kurut aşı	Kurutulmuş çörekten yapılan, soğuğa karşı mukavemet verici aş.
Kuşbaşı	Aşağı yukarı küçük bir kuşun başı büyüklüğünde olan et parçası.”Kuşbaşı etlerini öldürünceye kadar ateşte kavururuz.
Kuşgana	Küçük tencere, kap
Kutu	1.Çoğu süslü, ufak, türlü türlü kap: Bir kutu lokum. 2.Kilenin sekizde birine eşit tahıl ölçüsü.
Kuymak	Mısırla yapılan bir yiyecek.
Lüle	1.Musluk, bir su kemerinden gelen suyu ölçmek için su ölçüsü.dört çuvaldız, bir masura;dört masura bir lüledir. 2.Tütün, akide şekeri v.b nesneleri, kuru yemişleri koymak için kağıttan yapılmış bir külah.
Lahim	Etli, semizotu.
Lak	Kayısı kurusu.
Lalanga	Yağda pişirilen hamur yemeği veya tatlı.
Lavaş ekmek	Yufka gibi fakat ondan daha kalın açılarak tandırda pişirilen ekmek.
Laza	Pek küçük tekne, bal teknesi;en büyük boyda çamaşır ya da hamur teknesi.
Lazut	Mısır.
Lenger	Büyük, yayvan toprak ya da bakır kap.
Levh	Yassı, düz.
Lime lime	Küçük parçalar halinde.
Livik kurutması	Mısır yaprağına benzeyen yapraklarının tadı ekşi ve buruk olan yemeği yapılan bir çeşit ot kurutması.
Lobiye	Fasulye.
Loglaz	Taze veya kuru fasulye, börülce.
Lokma	Bir seferde yutulacak miktarda yiyecek; ağız dolusu yiyecek; genel olarak yiyecek.
Lor	Çökelik bulgur yaprağa sarılır.
Lut	Tatlı yemekler.
Macun	İzmir’de misafire şeker yerine özel kaplarında ikram edilen çeşitli tatlılar.Sakız macunu vb.
Macun gibi	Besin maddelerinin hamur kıvamındaki durumu
Malhıta	Mercimek
Mamiye	Bamya
Manca	Düğün yemeği hazırlamak
Maş	Baklagillerden yenilebilen bir bitki
Maşraba	Gümüş, bakır ya da çinko su içecek kap.
May	Yağ, tereyağı. yoğurt.
Mertibaniye	Büyük bakır tabak.
Mısırga	1.Domates. 2.Tahıl. 3.Darı.
Miniyet	Ekmek yapımında kullanılan bir tür tahta
Mirik	Domates
Miyane	Yağla unun kavrulması, zaman zaman yoğurt ve yumurtayla da yapılabilir.
Murabba	İzmir’de misafire şeker yerine çeşitli meyvelerden hazırlanarak ikram edilen tatlı.
Murtuga	Unu yağda kavurarak yapılan şekersiz helva.
Musakka	Ufak parçalar biçiminde doğranmış sebzelerin kuşbaşı, et, kıyma ve soğanla pişirilmesiyle yapılan bir yemek.
Nöbet Şekeri	Löbet şekeri.
Nan	Ekmek.
Nar Nerdengi	Nar ekşisi.
Nazir	Taze.
Nazlamak	İkramlamak, ağırlamak.
Nebat	Nöbet şekeri.
Necer	Yağ kesen bıçak.
Nevi	Çeşit.
Niğreç	Tekne ya da tahtadaki hamuru almaya yarayan demir araç.
Okuyucu	Düğüne çağrı yapan kimse.
Omaç	Helva; Un çorbası; Undan yapılıp kışa saklanan yiyecek; Pekmez ve ekmek kabuğu ile yapılan ekmek.
Oma/omar kemiği	Bel kemiği; Uyluk kemiği; İri kemik.
Omca	Bağ, (asma)kütüğü.
Ondalık	Eskiden üründen ödenen ya da hizmet için verilen vergi ve ücret. Herhangi bir yüzdelik;bir iş, ya da satış karşılığı verilen ücret;komisyon.
Orcik	Cevizli sucuk.
Ovmak	Bazı besin maddelerinin üzerine basa basa ezmek.
Öd	Yürek.
Ölçü	Herhangi bir nesnenin boyunu ya da miktarını öğrenmek için o nesnenin gerçek ölçüsü.
Ölçek	Çeşitli besin maddelerini ölçmede kullanılan birimler.”Bir ölçek un.”
Örselemek	Çeşitli besin maddelerinin canlılığını giderip, uygun bir şekil almasını sağlamak eylemi.
Övelemek / ufalamak	iki el arasında biçimlendirmek.
Övez	Üvez ağacı ve meyvesi.
Övmek	Una su serpip elle ovularak yapılan küçük hamur topakları.
Özemek	(yoğurdu) Daha ince ve kıvamlı hale getirmek için çırpmak.
Püskü	Tutam, iki parmak ucuyla tutulacak miktar
Paça Günü	düğünün ertesi günü arkadaşlarıyla kız evine giderek yemek yiyerek hediye alma töreni.
Pahaç	Yuvarlakça taş veya sacda pişirilen mısır ekmeği.
Pahnut	Toz haline getirilmiş kuru dut.
Paket	Elde götürülecek, ya da yollanacak gibi sarılmış, bağlanmış nesne. Belli sayıda ve miktarda nesnenin konulduğu, çoğu kez mukavvadan kap: Bir paket çay, bir paket sigara.
Palaz	Etli.
Paluze	Bir çeşit pelte tatlısı.
Parça et.	Yemeğe konacak etin belli büyüklükte küçük parçalara ayrılması hali.
Parmak	Parmakla alınan miktar: Bir parmak bal.
Parmak tutamı	İki parmağın tutabileceği kadar, kısım.
Parpalamak	Yağla soğanı ateş üzerinde öldürmek.
Patata	Patates.
Pay	Bölük, kıta, parça;bir kimsenin hissesine düşen miktar.
Payam	Badem.
Pazı	Yufka açmak için parçalara ayrılan hamur.
Pek	Sağlam, dayanıklı. Hamurda katılık.
Pelit	Mayasız hamur ekmeği.
Pembeleşinceye kadar kavurmak	Yemeklere konacak soğanın yağda pembe renk alıncaya kadar kavrulması hali
Peskütan	Tuzlu ayranın kaynatılıp süzdürülmesiyle elde edilen çökelek.
Peyvaz	Piyaz
Pezik	Yaprak.
Pirpirim	Semizotu.
Pişi/bişi	Ortası delik olmayan hamur.
Pişim	Yemeğin bir kerre kaynaması, kaynayış, pişiş.
Pişirim	Bir kere pişecek miktar;bir tek yemeğe yetecek kadar
Pul	Yuvarlak, ince, küçük.”pul biber.”
Put	Bir teneke(buğday, yağ). Üç-dört tel ipliğin büküm;hamcı esnafının büktüğü iplik.
Rahiye	Bal arısı.
Rapata	Tandıra ekmeği koymak için yapılan çaput.
Rayiha	Güzel koku.
Reyhan	Güzel kokulu bir bitki.
Söğürtme	Fırında pişmiş ve dövülmüş patlıcan.
Sücük	Yoğurt suyu.
Sümüksü	Nemli, akıcı, yapışkan bir kıvamı anlatır.
Sünüber	Helva fıstığı.
Sünmek	Kopmadan uzamak hali.
Sütlü	Sütlü aş, sütlaç.
Süve taşı	Ekmek pişirmede kullanılan dört köşeli yassı taş.
Saçmak	Bir şeyi hızla ya da çokça yemek üzerine serperek dağıtmak.
Sac	Üzerinde hamur pişirilen metal.
Sac kavurma	Sac ters çevrilip çukur kısmında yupılan et-sebze kavurması.
Sahan	Bakırdan, pirinçten, çiniden, gümüşten v.b yapılmış yayvan ve kapağı düğümlü kap
Saki	1) içki toplantılarında içki dağıtan kişi 2)manevi olarak Tanrı’dan alınan aşk şerbetini dağıtan kişi.
Salkım	Yukardan aşağıya sarkıp duran şey, askı, hevenk, üzüm salkım.
Samsa	Baklava dilimi, baklavaya benzer bir tatlı
Samut	Dereotu.
Sap	bitkilerin yaprakları üzerinde tutan gövde kısmı
Sası	Tatsız, tuzsuz.
Sebzevat	Sebzeli.
Sele	Sepet, kulplu büyük sepet: Bir sele zeytin.
Senit	Hamur tahtası
Sepet	Sazdan, uzunluğuna kesilen söğüt dallarında ve hurma liflerinden örme, kulplu ve kulpsuz, küfe gibi büyük kap.
Ser-mest	Sarhoş.
Serpmek	Şuraya buraya dağıtılacak biçimde dökmek.
Sıkım	Kapalı elin aldığı miktar.
Sıkma	Dürüm.
Sıra Yemekleri	Afyon’un en özenli davet yemekleri.Bu davette iki yemek bir tatlı sırasıyla kırk yemeğe kadar çıkılabilir.
Sırzınt	Kuşbaşı et kavurması.
Siğer	Güveçte türlü yemeği.
Silepçe	Bakır süzgeç, kevgir.
Silme	Doruklu ve tepeleme olmayan ölçü;ağzı ağzına, dopdolu; kabın kıyısına değin doldurulmuş.
Simit	İnce bulgur.
Sini	Kenarsız büyük tepsi;üzerine yemek konup yenen sofra tablası; yemeklerde masa yerine kullanılan madenden yuvarlak kap.
Sitahan	bulgurun yapıldığı yer.
Sitil	Kulplu bakır su kabı;büyük bakraç;kulplu güğüm ve ibrik. Atlara su verilen madenden büyük kova.
Siviş	Filiz.
Soda	Karbonat.
Sofra	Tahtadan ya da madenden masa yerine kullanılan tepsi. Sofra dolusu türlü yemek: ”O gün iki sofra konuk çağırdık.”
Sofra çıkarmak	Sofra hazırlamak.
Soğuk	Sıcağın karşıtı.
Soharaç	İnce doğranmış soğanı yağda kavurarak yapılan yemek.
Somun	Yuvarlak ekmek;fırında pişmiş mayalı kabarık buğday ekmeği. Hamur topu.
Sulandırmak	Katı durumdaki bir besin maddesini su katarak yumuşatmak.
Sulu	Suyu çokça olan.
Surahi	Emziksiz ibrik, küçük damacana.
Suyunu çekmesi	Yemeklerde pişirme neticesindeki su kaybının kaybolması hali.
Şükkar	Şükker, şeker.
Şak	Parça, bölüm.
Şebit	yufka ekmek.
Şecer	Ağaç.
Şemşamer	Ay çiçeği; yer elması.
Şerbet	Belli olaylar sebebiyle konuklara sunulan şekerli içecek.
Şerbet şekeri	İçinde karanfil, baharat ve şekerci boyası bulunan, baklava biçimindeki kırmızı şeker.
Şıldan	Koyun kursağından elde edilen maya.
Şıra	Üzüm suyu.
Şile	Bir çeşit bulgur çorbası.
Şişe	İçine her türlü sıvı nesneler konan, türlü biçimde ve büyüklükte cam ve billur kap.
Şiveydiz	Taze soğan, sarımsak ve etle yapılan bir çeşit yemek.
Şule	Alev, ateş alevi.
Şurubunu içmek	Tatlılarda hamurun şerbeti içine alması hal.
Tülbentten geçirmek	Süzmek.
Taam	Yemek.
Taam-ı latif	İyi yemek, seçme yemekler.
Tabak	Düz ka, yassı çamçak;içine ekmek konan, türlü biçimde ve büyüklükte cam ve billur kap. Tabak gibi düz ve yayvan nesne.
Tabak-ı kaymak	Kaymak tabağı.
Tadımlık	Bir yiyeceğin tadına bakacak kadar küçük miktar.
Takım Yemeği	Burdur’da çeşitli törenlerde verilen bir tür davet yemeği: Pirinç çorbası, çekme(etli pilav), bamya, yazsa yeşil;kışsa kuru fasulya, irmik helvası, bulgur pilavı
Tamas	Kara erik kutusu.
Tane	Tahılların ya da salkım durumundaki meyvelerin her biri.
Tane tane oluncaya kadar	Taneli yemeklerde pişirme kıvamını anlatmak için kullanılır.
Taplama	Bazlamaç.
Tas	Yuvarlak dipli maden kap: Çorba tası, hamam tası, sefer tası, su tası. Yarım gaz tenekesinden ibaret bir tahıl ölçüsü.
Taşım	Yemeğin taşacak kadar kaynaması
Tatık	Tatacak miktar, yudum;bir çeşni olarak yetecek kadar küçük bir miktar;yemeğin tadını anlayacak kadar alınan küçük miktar.
Tatlı Kabuk	Hamur ve tatlılarda kullanılan bir baharat çeşidi
Tatlı kaşığı	Tatlı yemeğe mahsus kaşık çeşidi
Tavlanmak	Kilo almak, semiz.
Tay	Denk. At yükünün denk olan bir yanı;hayvan yükünün bir dengi;bir yük hayvanının yarı yükü, balya. Karşı ağırlık, denge unsuru. Okkadan fazla gelen büyük turası.
Tekne	Ber ağaç kütüğünün uzunlamasına oyularak yapılan ve içinde hamur yuğurmak ve çamaşır yıkamak için kullanılan kap; ağaçtan, taştan yayvan, uzunca kap.
Tel tel olmak	Yemeklerin kıvamında piştiğinde aldığı şekil
Tellal	Bir şeyin satılacağını veya bir haberi halka duyuran kimse.
Teneke	Kalay kaplı saçtan, tenekeden yapılmış kaplar: Gaz tenekesi, zeytin yağ tenekesi.
Tennur	fırın. tandır.
Tepeleme	Doruklu, tepeleme doldurma;kabın yanlarından taşıp dökülecek biçimde doldurulmuş olan.
Tepsi	İçinde hamur işleri kızartılan, yemek yenilen, kahve yada çay gibi şeyler konulan, çoğu madenden ve bakırdan yapılmış düz ve türlü biçimlerde ufak table.
Terbiye etmek	Et gibi bazı malzemelerin yumuşamaları için zeytinyağı, soğan, , karabiber, sarımsak gibi baharat ve otlarla bir süre bekletilmesi. Yemeklerin duru olan sularının un, yumurta, yoğurt limon gibi malzemelerle koyulaştırılması.
Terek	Mutfakta kapların konulduğu yer.
Teşt	Büyük leğen.
Tevek	Asma, kabak ve bitkilerin yaprakları
Tez	hızlı, çabuk.
Tezyin	Süsleme.
Tınaz	Dövüldükten sonra savrulup taneleri biriktirilmiş ürün yığını.
Tike	Küçük küçük doğranmış et parçaları, lokma parçası.
Tirta	Un kavurması.
Toklu	Altı aylıkla bir yaş arasındaki kuzu.
Tokurcun	Küçük buğday demetleri kümesi, küçük yığın, çeç.
Top	Herhangi bir nesnenin bütün kitlesi, Demet
Topak	Toparlak, yuvarlak, küme ve top halinde olan: Üç topak peynir;bir topak hamur.
Topan	Yuvarlak.
Torba	Küçük, yuvarlak ve kıldan olmayan çuval, göynük.
Toyga	Yoğurtlu pirinç buğday ya da bulgur çorbası;hamur yemeği; sebze çorbası.
Toz	Bazı besin maddelerinin gözle seçilemeyecek derecede küçük parçalara ayrılması.
Tulhan/ Tul-hane	Süthane, yağhane.
Tuluğ	Koyun ya da keçi tulumu.
Tuluk	Dikişsiz kap yaptıkları, bütün çıkarılmış koyun, keçi ve sığır derisi: su tululuğu;bal, pekmez tuluğu.
Tulum	Bir kap olarak kullanılmak üzere hayvandan bütün çıkarılmış deri. İçi kürklü bir giyecek yapmak için hazırlanmış, dörtgen biçiminde bir çift kürk parçası.
Tutam	El ve avuçla tutulup alınacak miktar;apaz, avuç, avuç dolusu: Ölçü dört parmak genişliği bir tutamdır.3) Uzun bir nesnenin yumulmuş bir el ile hesaplanan ölçüsü.
Tuzlama	Yiyeceklerin bir süre bozulmadan saklanmasına yarayan yöntem ve bu yolla hazırlanan yiyecek.
Uğra	Yufka açılırken hamurun tahtaya yapışmaması için kullanılan kalın un.
Umaç	Kavurma helvası.
Un ufak	Çok küçük parçalara ayrılmak.
Unlamak	Una bulamak.
Üç Tencere	Uşak’ta çorba, et, pilavdan kurulu yemeklere verilen ad. Özellikle Aşure pişirildiği gün fakirlere yapılırdı.
Ünlemek	Davet etmek.
Üstü basacak kadar	Yemeğin üstüne kaplayacak kadar.
Üstünnen	Üzerinden.
Ütmek	Tavuk, hindi gibi kümes hayvanlarının alev üzerinden geçirilerek ince tüylerinin temizlenmesi.
Vakt-ı sahur	Sahur vakti.
Vasf-ı şerbet	Şerbet, içilecek tatlı şey; bardakla müshil olarak içilen ilaç; bazı maddelerin suda eritilmişliği.
Velime	Kahramanmaraş’ta düğünün dördüncü günü erkeklere verilen davet yemeği: Etli pilav, lahmacun, salata, çarşı tatlısı.
Yağ tavlamak	Yağ kavurmak.
Yağlık	Büyük mendil, çevre.
Yalıngat gözleme	Şebitin yağlanmış hali.
Yamak	Bükülmüş kağıttan ve bezden yumru top, topak. Yoğrulmuş hamuru açmak üzere hazırlanmış ve toprak yapılmış parça, hamur yumağı.
Yangaç	Çekirdeği çıkarılmış kayısı.
Yanıç	İçine ıspanak, peynir ya da yumurta konularak sacda pişirilen bir börek cinsi.
Yayık	Özellikle iki başına bağlı iplerle asılıp sallanarak sütten yağ çıkarmaya yarayan bir tulum: dar ve uzun bir fıçı biçiminde tahtadan yapılmış ve içindeki süt yayık tokmağıyla dövülerek yağ çıkarılan alet.
Yaymağı	Taze yağ.
Yazmak	Hamur açmak.
Yengelik	Kütahya’da düğün günü kız evinde pişirilen yemekler.
Yepilmek	İncelmek.
Yıldız kökü	Yer elması.
Yudum	Bir defada yutulacak miktar.
Yuğa	Ortası delik geniş ekmek.
Yumak	Küçük top Hamur.
Zülbiye	Yağda pişirilen hamur yemeği.
Zahan	İçinde yemek ısıtılan veya yumurta gibi şeyler pişirilen, derinliği az, metal kap.
Zahma	etli pilav.
Zar	Bazı yiyecek maddelerini küp biçiminde küçük küçük keserek bölmek.
Zenbil	Hasırdan ya da hurma liflerinden örülmüş kap.
Zerre	Pek ufak parça.
Zevrak	Hıyar.
Zeytun	Zeytin.
Zini	Büyük yuvarlak tepsi, sini.
Zinik	Körpe salatalık.
Ziron	Kılçıksız buğday.
Ziyade	Artma, çoğalma. artan, fazla kalan. 3)çok bol. 4) aşırı fazla.